Inleiding
In een vorige publicatie is aandacht besteed aan de door de EU aan Rusland opgelegde sancties. Daarin kwam de belangrijke EU-verordening nr. 269/2014 ter sprake (de Sanctieverordening). De Sanctieverordening speelt een belangrijke rol in enkele Nederlandse rechtszaken. In een andere publicatie ging het over de uitoefening van stemrechten. Deze publicatie gaat over een pand van een Russische zakenman in Amsterdam, dat gekraakt werd.
Gebruik van (gekraakt) pand
Het kort geding werd aangespannen naar aanleiding van het kraken van een pand in Amsterdam. De betreffende woning was ten tijde van de rechtszaak eigendom van Paraseven Ltd, een op de Britse Maagdeneilanden gevestigde onderneming van een Russische zakenman. In opdracht van hem werd het pand verbouwd. Dat was nog het geval toen het pand in oktober 2022 werd gekraakt. Paraseven en de aannemer die de verbouwing uitvoerde vorderden in kort geding de ontruiming van het pand. De Voorzieningenrechter van de rechtbank Amsterdam wees die vordering af, omdat de sancties in de weg staan aan gebruik van het pand door de Rus en aan het voortzetten van de verbouwings-werkzaamheden. Ontruiming van de krakers leidde volgens de rechter tot ongerechtvaardigde leegstand.
UBO van eigenaar pand staat op sanctielijst
Het Gerechtshof overweegt in hoger beroep dat het pand op grond van artikel 2 lid 1 van de Sanctieverordening ‘bevroren’ is omdat de betreffende Russische zakenman de UBO (‘ultimate beneficial owner’, of uiteindelijk belanghebbende) van Paraseven is en hij wordt vermeld op de sanctielijst (bijlage 1 bij de Sanctieverordening). Uit het arrest blijkt dat het Hof memoreerde dat de zakenman aan de sanctielijst was toegevoegd ‘als oprichter en CEO van Yandex, het grootste internetbedrijf van Rusland’ (rechtsoverweging 2.6). Volgens het Parool van 16 mei 2023 gaat het om de heer Volozh. Deze man staat inderdaad op de EU-sanctielijst (als nummer 1175). Yandex N.V. is blijkens het Handelsregister op Schiphol gevestigd, maar staat zelf niet op de sanctielijst.
Het Hof overweegt, dat bevriezing van economische middelen, zoals het pand, in artikel 1e van de Sanctieverordening gedefinieerd is als voorkomen dat economische middelen worden gebruikt om op enigerlei wijze tegoeden, goederen of diensten te verkrijgen, onder meer door deze te verkopen, te verhuren of te verhypothekeren (rechtsoverweging 3.12).
Het Hof vervolgt, dat het bepaalde in artikel 2 lid 2 van de Sanctieverordening met zich brengt dat er geen tegoeden of economische middelen, rechtstreeks of onrechtstreeks ter beschikking mogen worden gesteld aan of ten behoeve van de gesanctioneerde of met hem verbonden natuurlijke personen of rechtspersonen. Artikel 4 lid 1 van de Sanctieverordening bepaalt dat in afwijking daarvan de bevoegde autoriteiten (in dit geval van Nederland) onder voorwaarden toch toestemming kunnen verlenen voor de vrijgave van bepaalde bevroren tegoeden of economische middelen of de beschikbaarstelling van bepaalde tegoeden of economische middelen. Economische middelen zijn in artikel 1d van de Sanctieverordening gedefinieerd als activa van enigerlei aard, materieel of immaterieel, roerend of onroerend, die geen tegoeden zijn, maar kunnen worden gebruikt om tegoeden, goederen of diensten te verkrijgen (rechtsoverweging 3.13).
Schending Sanctieverordening
Naar het voorlopig oordeel van het Hof overtreedt Paraseven met (het laten voortduren van) de bruikleenovereenkomst artikel 2 lid 2 van de Sanctieverordening. Met die overeenkomst verleent zij immers het gebruiksrecht van het pand om niet aan de gesanctioneerde en zijn echtgenote, terwijl Paraseven bovendien niet alleen alle eigenaarslasten voor haar rekening neemt, maar ook de nutskosten, zoals gas, water en licht en alle onderhoudskosten van het pand. Dit kan volgens het Hof worden gezien als het ter beschikking stellen van tegoeden of economische middelen aan de gesanctioneerde, waaraan niet afdoet dat het pand op zichzelf bestemd zou zijn voor diens privégebruik. Het behoeft volgens het Hof geen betoog dat de gesanctioneerde in privé daarmee maandelijks een aanzienlijk materieel en immaterieel voordeel geniet vergeleken met de situatie dat hij dat gebruik niet zou hebben of voor dat gebruik zou moeten betalen en die kosten zelf zou dragen. Daarbij komt, zo overweegt het Hof, dat de bruikleenovereenkomst de gesanctioneerde en zijn echtgenote de mogelijkheid biedt om het pand aan andere familieleden en/of derden in (onder)bruikleen of gebruik te geven. Het voorgaande is volgens het Hof in strijd met de (bedoeling van de) Sanctieverordening, die op dit punt ook betrekking heeft op aan de gesanctioneerde verbonden natuurlijke personen, zoals zijn echtgenote (rechtsoverweging 3.14).
Latere sanctie gaat vóór eerdere overeenkomst
Het Hof verwierp het argument dat de bruikleenovereenkomst dateerde van vóór de oplegging van de sancties aan de zakenman. De Sanctieverordening heeft volgens het Hof voorrang boven alle daarmee onverenigbare contractuele regelingen. Dat betekent dat het verrichten van handelingen ter uitvoering van voordien gesloten overeenkomsten verboden is (rechtsoverweging 3.15).
Geen aansprakelijkheid bij ‘vertrouwen’ op goede uitleg
Interessant is nog de verwijzing door het Hof naar artikel 10 van de Sanctieverordening. Die bepaalt dat de weigering om tegoeden of economische middelen beschikbaar te stellen, die plaatsvindt in het vertrouwen dat die maatregel in overeenstemming is met de Sanctieverordening, geen aanleiding geeft tot, kort gezegd, enige aansprakelijkheid. Met andere woorden: volgens het Hof hoeft Paraseven niet bang te zijn voor aansprakelijkheid jegens de betreffende zakenman.
Eerste obstakel
Het Hof concludeert dat de Sanctieverordening Paraseven verbiedt om de woning om niet in gebruik te geven en om genoemde kosten te betalen, terwijl de autoriteiten Paraseven geen toestemming daarvoor hebben gegeven (die kennelijk niet eens was gevraagd). De zakenman kan daarom aan de bruikleenovereenkomst geen rechten ontlenen voor het eigen gebruik van het pand, noch voor gebruik door zijn familieleden. Dit is volgens het Hof het eerste obstakel dat in de weg staat aan het onmiddellijk gebruik van de woning (rechtsoverweging 3.15).
Tweede obstakel
Een tweede argument dat het Hof noemt ziet op het volgende. Het pand is nog niet gereed voor bewoning. Voordat de zakenman en de zijnen daar kunnen verblijven moet eerst de verbouwing worden afgerond. De vraag hierbij is of verbouwingswerkzaamheden zijn toegestaan onder de Sanctieverordening. Afgaande op het standpunt van de Europese Commissie komt het Hof tot de conclusie dat op grond van artikel 2 lid 2 van de Sanctieverordening het verrichten van arbeid en het verlenen van diensten aan de zakenman of de met hem verbonden rechtspersoon Paraseven, of dit nu ziet op privégebruik of anderszins, moet worden beschouwd als het ter beschikking stellen van economische middelen voor zover deze kunnen worden gebruikt om tegoeden, goederen of diensten te verkrijgen. Of dat laatste het geval is, is volgens het Hof ter beoordeling aan de bevoegde autoriteiten (rechtsoverwegingen 3.16-3.19). Of de verbouwing kan doorgaan is dus ongewis, zo concludeert het Hof. Dat hangt er namelijk allereerst van af of een verzoek daartoe wordt gedaan aan de bevoegde autoriteiten en verder van de termijn waarop een beslissing volgt en hoe die uiteindelijk zal luiden. Ook op grond hiervan beslist het Hof dat persoonlijk gebruik van het pand op korte termijn niet aan de orde is (rechtsoverweging 3.21).
Derde obstakel
Het Hof voegt hier nog een derde obstakel aan toe. De zakenman kan volgens het Hof niet naar Nederland reizen zonder toestemming daarvoor van de bevoegde autoriteiten. Het stond tussen partijen vast ‘dat het Maltees paspoort dat hij bezit hem niet toestaat elders dan naar Malta te reizen.’ (rechtsoverweging 3.22)
Krakers winnen maar krijgen waarschuwing
De slotsom is dat de krakers voorlopig in het pand mogen blijven, al waarschuwt het Hof dat de krakers geen overlast mogen veroorzaken. Het arrest vermeldt in dit verband dat het pand niet alleen wordt gebruikt voor bewoning, ‘maar ook voor nachtopvang, workshops, een volkskeuken, filmvertoningen, discussiebijeenkomsten, muziek-, culturele en sociale evenementen, jam sessies en fundraisers met bar en dj’s, waarvoor via internet algemene oproepen uitgaan.’ De krakers moeten er volgens het Hof rekening mee houden dat zij alsnog kunnen worden ontruimd, indien zij in strijd handelen met de woonbestemming van het pand en/of structurele overlast veroorzaken. Klik hier voor volledige arrest van 16 mei 2023. De advocaat van de Russische zakenman heeft volgens het Parool cassatieberoep bij de Hoge Raad aangekondigd.
